Toen ik als trainee begon bij de overheid overkwam het me met enige regelmaat. Dan zei ik: ‘Ik heb een idee! Laten we de afdeling erbij betrekken!’. De snelheid waarmee door de ervaren collega’s het idee afkapten, overvielen me: ‘Ja, maar dat hebben we eerder ook al gedaan, daar reageerde niemand op’. Of ‘Nee, dat gaat veel te lang duren’. Of ‘Ach ja, dat hebben we al eens geprobeerd, kwam toen ook niets uit’. Vaste denkpatronen of eerder gefaalde verandertrajecten; er waren redenen genoeg waarom er zo gereageerd werd. Dat creativiteit geen ruimte (meer) kreeg. Resultaat was dat mijn energie weglekte. Want ook al hadden die collega’s een punt of kon ik er wat van leren, het afkappen van ideeën zorgden dat die energieke collega van de eerste maanden, zich ging conformeren en ‘gekke’ ideeën voor zich hield. Zo enthousiast als ik in 2008 bij de overheid begon, zo klaar was ik ermee toen ik in 2010 mijn traineeship afsloot. Toch heb ik daarna nog 7 jaar voor de overheid gewerkt. Rara, hoe kan dat?
Eyeopener: de wereld van…
Kennismaking met de wereld van creative thinking en creative problem solving was het antwoord. Een manier om vaste denkpatronen te doorbreken en andere mensen daarbij te helpen. In 2010 mocht ik aan de slag bij gemeente Oss en daar ontdekte ik dat het anders kon! De gemeentelijke organisatie investeerde in haar medewerkers door ze mee te nemen in creatief denken, theorie U en andere creatieve werkwijzen. Het doel? Medewerkers handvatten bieden om ruimdenkender in processen te staan en in co-creatie samen te werken met de buitenwereld. Een traject van lange adem maar met resultaat – zoals te lezen is in het boek ‘Creatief Denken bij de Overheid’ van Simoon Fransen en Christa van Oorsouw. Het was een verademing te mogen werken voor een organisatie waar werd gekeken vanuit mogelijkheden in plaats van beperkingen. Vol energie ging ik weer naar mijn werk!
Naast de kennismaking met het uitgebreide arsenaal aan creatieve ‘tools’, leerde ik ook veel over mezelf. Als persoon, als facilitator, als veranderaar in wording. Dat de wijze waarop ik ideeën communiceerde effectiever kon. Achteraf bezien nam ik anderen onvoldoende mee in mijn gedachtengang. Puur omdat ik niet de ervaring en kennis had hoe dat wél mogelijk was. Dat er een hele wereld bestond van praktische werkwijzen over het begeleiden van (creatieve) processen, ontdekte ik toen pas. Een wereld ging voor mij open!
Ruimte voor ideeën
Ideeën bedenken, zo ontdekte ik, dat kan iedereen. Maar een proces zo vormgeven dat iedereen bij kan dragen en er ruimte is voor vernieuwende, duurzame oplossingen: dat is een uitdaging. Misschien heb je hetzelfde meegemaakt als ik 10 jaar geleden. Of zit je er nu midden in. Een beetje hulp kan dan geen kwaad. Ik neem je dan ook graag mee in de schat aan tools die ik destijds vond en die vandaag de dag nog relevant zijn.
Eén van deze tools zijn de spelregels voor een creatief proces. Klinkt misschien paradoxaal. Want ontstaat creativiteit niet uit chaos? Ja en nee. Kaders voor een creatief proces zorgen dat je de creativiteit als het ware op kan rekken. Bij jezelf en in een groep. Want ingesleten patronen maken dat we vaak al klaarstaan met een oordeel wanneer een idee wordt geopperd. Of dat we het idee van iemand anders minder vinden omdat het niet ‘van jou’ is. En dat we gaan voor het makkelijke idee en niet stilstaan bij het ongemak dat we voelen – terwijl juist het ongemak je naar de kern brengt waardoor betere oplossingen ontstaan.
Creatief met kaders
‘Spelregels’. Het klinkt misschien kinderachtig. Toch zijn er legio inspirerende voorbeelden waarin spelregels nét dat beetje kader bieden waardoor innovatie kan ontstaan. Lees voor bestaande wijsheid hierover eens ‘Creatief denken bij de overheid’ van Fransen en van Oorsouw, Creativiteit. ‘Hoe? ZO! van Byttebier en de filosofie achter ‘de zwarte kaart’ van het COCD. De spelregels zijn bedoeld als leidraad om elkaar ruimte te geven. En om jezelf de ruimte te gunnen niet meteen ergens iets van te moeten vinden. Meestal introduceer ik de spelregels in een bijeenkomst als de eerste ‘ja, maar…’ of ‘maar dat idee gaat niet werken’ valt. Dan dank ik de inbrenger vriendelijk voor het bruggetje, vraag de groep naar ideeën om dit anders te doen en introduceer dan deze spelregels. Hierdoor wordt het een luchtig middel om elkaar aan te spreken wanneer er weer een ‘ja maar’ valt. Niet als strenge restrictie of louter als ‘gij zult niet…’ maar als manier om elkaar en ieders ideeën te respecteren. Een beknopte uitleg van de spelregels:
stel je oordeel uit: roep niet meteen ‘ja, maar’, maar geef het idee de tijd. Ook al is het eerste wat je denkt ‘dat is niet realistisch: wie weet heeft iemand een geniaal idee hoe het wél te realiseren. Ideeën bedenken is een andere fase dan ideeën uitdenken.
openheid binnen, privacy buiten: tijdens het brainstormen komt er weleens een extreem idee naar boven. Dat kan en mag binnen die context. Maar komt zoiets zonder context en verhaal naar buiten, dan kan het ongemakkelijk worden. Zorg samen voor de veiligheid om ideeën te spuien en maak afspraken over wat naar buiten mag.
extra aandacht voor naive ideeën: soms wordt er heel hard gelachen om een idee. Omdat het we iets van ongemak voelen. Of omdat het energie geeft. Feit is dat er een idee een onderliggend gevoel of bewustzijn raakt. Blij daar dan bij en ga van hahaha naar A-HA!
meeliften op ideeën van anderen: in het kader van goed gejat is beter dan slecht bedacht. Pleeg geen plagiaat maar maak wel gebruik van ideeën van anderen of cross-overs uit andere industrieën.
rang of stand = niet van belang: of een idee komt van de stagiaire of van de CEO: het doet er niet toe. ‘Your ego is not your amigo’ in dit geval: een goed idee is een goed idee van wie deze ook komt.
Om de spelregels speels te introduceren, heb ik een visuele ‘spelregelkaart’ gecreëerd, gebaseerd op kennis uit eerder genoemde bronnen. Deze kaart vormt één van de tools van de nieuwe training ‘Bouwen aan Verandering’ die in ontwikkeling is. Een training die je meeneemt in hoe je op creatieve wijze groepen en processen kan faciliteren naar een vernieuwend en duurzaam resultaat. Een variant van deze training verzorgde ik eerder voor Provincie Noord-Brabant, Waterschap Aa en Maas en gemeente Uden. Nu bundel ik de krachten met Bouwen met Beeld-partner Vanessa Duterloo voor een nieuw concept. Puttend uit eigen kennis en ervaring over creatieve veranderkracht binnen complexe vraagstukken. En gebruikmakend van bestaande best practices. Omdat we iedereen de bewustwording en tools gunnen om creativiteit in te zetten en verandering te brengen.
Dus mocht je een bijeenkomst hebben gepland waarin je ruimte wil maken voor nieuwe ideeën, schroom niet deze spelregels in te zetten. Er zijn ook voldoende werkvormen die je kunnen helpen om je oordeel uit te stellen en de creativiteit aan te wakkeren. Van LEGO SERIOUS PLAY tot visuele werkvormen. Daarover meer in een volgende blog!
Mocht je dit soort tips en weetjes op prijs stellen, meld je dan aan voor onze nieuwsbrief door een reactie achter te laten of een persoonlijke bericht te sturen. En ben je benieuwd wat wij voor jou of je organisatie kunnen betekenen? Neem contact op en/of volg de ontwikkelingen hier!